Δυσ-τοπία / Η αρχιτεκτονική ως φωτογραφικός συμβολισμός

Έχοντας επιρροές από τον κινηματογράφο, που ήταν η πρώτη μου αγάπη σε σχέση με τη φωτογραφία, διαπίστωσα ότι η αρχιτεκτονική, αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο στη ζωή μας, όταν τη βλέπεις «μέσα από το φακό» και το «περιορισμένο κάδρο» του και δεν αποτελεί απλώς ένα παρασκήνιο όπου διαδραματίζονται οι ανθρώπινες ιστορίες. Μετατρέπεται δε σε έναν δυναμικό φορέα σημασίας και συναισθημάτων, εάν παρακολουθήσεις «στενά» τον τρόπο που αυτή αντιμετωπίζεται από διάφορους σκηνοθέτες μέσα από την ιστορία του κινηματογράφου. 

Από πολύ νέος, κατάλαβα ότι σε πολλές κινηματογραφικές ταινίες, οι χώροι και οι κατασκευές αποκτούν συμβολική διάσταση, αναδεικνύοντας εσωτερικές συγκρούσεις, κοινωνικές δομές και την ψυχολογία των χαρακτήρων που δημιουργούν και το γενικό κλίμα μιας ταινίας. Για παράδειγμα, ένα παγωμένο, μινιμαλιστικό κτίριο μπορεί να υποδηλώνει απομόνωση και μοναξιά, όπως π.χ. οι χώροι της ταινίας «Η δίκη» (1962) του Όρσον Γουέλς με τον Άντονι Πέρκινς, ενώ ένα παλαιό, γεμάτο μυστήριο κτίριο μπορεί να προκαλέσει αίσθηση αμφιβολίας και αβεβαιότητας, όπως π.χ. ο πύργος του Μαξίμ Ντε Γουίντερ στη «Ρεβέκκα» (1940) του Άλφρεντ Χίτσκοκ. Μέσα από την επιλογή συγκεκριμένων χώρων, ο σκηνοθέτης επιδιώκει κάθε φορά να ενισχύσει το συναισθηματικό αντίκτυπο της αφήγησης.

Η αρχιτεκτονική συχνά αντικατοπτρίζει και την κοινωνική διάρθρωση της εποχής που παρουσιάζεται στην ταινία. Στον ιταλικό νεορεαλισμό, οι πραγματικές τοποθεσίες και οι γνήσιοι αστικοί χώροι χρησιμεύουν ως μαρτυρίες των κοινωνικών ανισοτήτων και των οικονομικών δυσκολιών, όπως π.χ. στην ταινία «Κλέφτης ποδηλάτων» (1948) του Βιτόριο Ντε Σίκα. Με αυτόν τον τρόπο, ο κινηματογράφος αναδεικνύει τις αντίθετες δυνάμεις της κοινωνίας, καταγράφοντας τη σύγκρουση ανάμεσα στο ιδανικό και το πραγματικό.

Η συμβολική χρήση της αρχιτεκτονικής (όπως και η απουσία της) επιτρέπει τη δημιουργία ενός οπτικού λεξιλογίου. Με συγκεκριμένες γραμμές, φόρμες και υλικά, ο κινηματογράφος μεταφέρει έννοιες όπως τάξη, χάος ή ελευθερία. Τα γεωμετρικά σχήματα και οι αναλογίες ενός χώρου μπορούν να επιτείνουν την αίσθηση της αρμονίας ή, αντιθέτως, της διάλυσης της πραγματικότητας. Αυτό βλέπουμε π.χ. στην ταινία «Playtime» (1967) του Ζακ Τατί ή και στην «Ο κ. Υλό στο χάος της κυκλοφορίας» (1971). Η σωστή διαχείριση αυτών των στοιχείων δημιουργεί μια συνεκτική αισθητική, όπου κάθε γωνία και κάθε σκιά έχει το δικό της νόημα.

Στο σύγχρονο κινηματογράφο, η αρχιτεκτονική συχνά ενσωματώνει πολλαπλές ερμηνείες. Ένας μοντέρνος ουρανοξύστης, για παράδειγμα, μπορεί να συμβολίζει την πρόοδο, την ανθρώπινη φιλοδοξία αλλά και την αποξένωση στον σύγχρονο αστικό ιστό. Η πολυπλοκότητα αυτών των συμβολισμών ανοίγει το πεδίο για διάφορες αναγνώσεις, προσκαλώντας τον θεατή να αναζητήσει κρυμμένα μηνύματα και να εμβαθύνει στη διπλή φύση του χώρου.

Με αυτές τις «κινηματογραφικές» σκέψεις, τράβηξα φωτογραφίες τα μοντέρνα κτήρια που περιβάλλουν το Μαρούσι και δημιουργούν αυτό που αποκαλούσαμε στη δεκαετία του ’90 «υπερτοπικό κέντρο της πόλης». 

Δεν τους έδωσα χρώμα και τις εκθέτω στον θεατή με το γενικό τίτλο «Δυσ-τοπία», αφήνοντάς τον να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.

* * *